Definicja oświadczenia zdrowotnego. Kategorie oświadczeń zdrowotnych
Zgodnie z definicją z rozporządzenia nr 1924/2006:
„Oświadczenia zdrowotne to stwierdzenia, które sugerują, że istnieje związek pomiędzy składnikiem żywności lub produktem spożywczym a zdrowiem.”
Oświadczenia zdrowotne dzielą się na trzy główne kategorie:
- Oświadczenia funkcjonalne
Odnoszą się do roli składnika odżywczego lub substancji w organizmie, takich jak funkcje fizjologiczne lub psychologiczne.
Przykłady:
„Witamina C pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego”, „Błonnik żytni wspomaga prawidłowe funkcjonowanie jelit”.
- Oświadczenia dotyczące zmniejszania ryzyka choroby
Te oświadczenia sugerują, że spożycie danego produktu lub składnika może zmniejszać ryzyko wystąpienia określonej choroby.
Przykłady:
„Spożycie steroli roślinnych przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Wysoki poziom cholesterolu jest czynnikiem ryzyka w rozwoju choroby niedokrwiennej serca”.
„Spożywanie kwasów tłuszczowych omega-3 przyczynia się do utrzymania prawidłowego poziomu triglicerydów we krwi. Wysoki poziom triglicerydów we krwi jest czynnikiem ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych.”
- Oświadczenia dotyczące rozwoju i zdrowia dzieci
Te oświadczenia odnoszą się do korzyści zdrowotnych w stosunku do dzieci, związane są z ich wzrostem i rozwojem.
Przykłady:
„Witamina D przyczynia się do prawidłowego wzrostu i rozwoju kości u dzieci.”
„Żelazo przyczynia się do prawidłowego rozwoju poznawczego u dzieci.”
Do oświadczeń zdrowotnych zaliczane są także tzw. oświadczenia Ogólne (Nieswoiste). Są to ogólne stwierdzenia zdrowotne, które muszą być zawsze połączone z bardziej szczegółowym i zatwierdzonym oświadczeniem zdrowotnym.
Przykłady:
„Dobre dla zdrowia”, „Wspiera witalność”.
Warunki stosowania oświadczeń zdrowotnych
Warunki, które muszą być spełnione, aby możliwe było stosowanie oświadczeń zdrowotnych:
- muszą być zrozumiałe dla konsumenta i opierać się na ogólnie przyjętych dowodach naukowych i być nimi potwierdzone[1];
- muszą przejść uprzednio proces autoryzacji na poziomie unijnym (wyjątek oświadczenia z listy pending)[2];
- w oznakowaniu suplementu diety musi się znaleźć stwierdzenie wskazujące na znaczenie zrównoważonego sposobu żywienia i zdrowego trybu życia[3];
- produkt musi zawierać ilość niezbędną do uzyskania korzystnego działania, o którym mówi dane oświadczenie[4];
- niezbędne ostrzeżenia skierowane do osób, które powinny unikać danego środka spożywczego[5];
- odpowiednie ostrzeżenie w przypadku produktów, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia, jeśli są spożywane w nadmiarze[6].
Uwaga: Zgodnie z art. 7 rozporządzenia nr 1924/2006 w przypadku, gdy stosujemy oświadczenia żywieniowe lub zdrowotne, obowiązkowe jest etykietowanie wartości odżywczej produktu, w odniesieniu do których jest składane oświadczenie żywieniowe lub zdrowotne. Powyższy wymóg dotyczy w szczególności sytuacji, w której umieszczanie informacji dotyczącej wartości odżywczej bądź dotyczącej danej substancji odżywczej nie jest obowiązkowe, a staje się takie dopiero w momencie umieszczenia oświadczenia.
Przykład: Na produkcie jest umieszczone oświadczenie żywieniowe „Źródło błonnika pokarmowego”. Konieczne jest zatem umieszczenie informacji o ilości błonnika w tabeli wartości odżywczej, mimo, że zgodnie z art. 30 ust. 2 lit. d) rozporządzenia nr 1169/2011 nie jest ona obowiązkowa.
Informacja o ilości substancji, której dotyczy oświadczenie żywieniowe lub zdrowotne, a która nie jest podana w etykietowaniu dotyczącym informacji wartości odżywczej[7] (np. kofeina, wyciąg z kłącza imbiru), jest zamieszczana w tym samym polu widzenia, w którym znajduje się etykietowanie wartości odżywczej.
Treść oraz warunki stosowania dla autoryzowanych tzw. oświadczeń zdrowotnych funkcjonalnych dla witamin i składników mineralnych znajdują się w unijnym wykazie w rozporządzeniu nr 432/2012[8]:
Ponadto, wszystkie oświadczenia zdrowotne dopuszczone do stosowania w UE są zamieszczone w unijnym rejestrze prowadzonym przez Komisję Europejską. W rejestrze na bieżąco odzwierciedlone są wszystkie zmiany wprowadzane w wykazach. Nie obejmuje on tzw. oświadczeń z „listy pending”.
Oświadczenia z tzw. Listy pending
Oświadczenia z tzw. Listy pending:
Wśród oświadczeń z „listy pending” znajdują się głównie oświadczenia odnoszące się do substancji roślinnych czy ziołowych (substancji botanicznych), w przypadku których proces autoryzacyjny nie został zakończony w związku z wątpliwościami dotyczącymi oceny tych oświadczeń.
Powyższe oświadczenia zostały opublikowane na stronie Komisji Europejskiej pod numerami ID, które umożliwiają wyszukiwanie ich treści oraz substancji botanicznej w rejestrze oświadczeń botanicznych prowadzonym przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności.
Obecnie możliwe jest stosowanie jedynie oświadczeń, do których nie została wydana negatywna opinia przez EFSA.
Należy nadmienić, iż status możliwości stosowania botanicznych oświadczeń zdrowotnych może ulec zmianie. 26 czerwca 2023 r. do Trybunału Sprawiedliwości UE wpłynął wniosek (C-386/23) o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (na podstawie art. 267 TFUE) w sprawie interpretacji zasad stosowania oświadczeń zdrowotnych na gruncie art. 10 ust. 1 i 3 rozporządzenia nr 1924/2006.
W przypadku, gdy TSUE negatywnie oceni możliwość stosowania oświadczeń z listy pending, taka taka praktyka stanie się niedozwolona na rynku UE. Trzeba podkreślić, że wyrok TSUE będzie miał natychmiastowe skutki, gdyż nie przewiduje się żadnego okresu przejściowego. W konsekwencji, przedsiębiorcy będą musieli dokonać nagłych zmian w oznakowaniu swoich produktów.
Zakaz stosowania określonych oświadczeń
Na koniec rozważań w zakresie stosowania oświadczeń zdrowotnych i żywieniowych, należy wspomnieć, iż rozporządzenie nr 1924/2006 wprowadza bezwzględny zakaz oświadczeń zdrowotnych, które[9]:
- sugerują, że niespożycie danej żywności mogłoby mieć wpływ na zdrowie;
- odwołują się do szybkości lub wielkości obniżenia masy ciała;
- odwołują się w sposób samowolny do arbitralnych zaleceń lekarzy lub specjalistów.
[1] Art. 6 ust. 1 rozporządzenia nr 1924/2006;
[2] Art. 10 ust. 1 rozporządzenia nr 1924/2006;
[3] Art. 10 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1924/2006;
[4] Art. 10 ust. 2 lit. b) rozporządzenia nr 1924/2006;
[5] Art. 10 ust. 2 lit. c) rozporządzenia nr 1924/2006;
[6] Art. 10 ust. 2 lit. d) rozporządzenia nr 1924/2006.
[7] Zgodnie z Załącznikiem nr 1 ust. 1 do rozporządzenia na 1169/2011: „”informacja o wartości odżywczej” lub „etykietowanie dotyczące wartości odżywczej” oznaczają informacje określające:
a) wartość energetyczną; lub
b) wartość energetyczną i tylko jeden lub więcej niż jeden spośród następujących składników odżywczych:
– tłuszcz (kwasy tłuszczowe nasycone, kwasy tłuszczowe jednonienasycone, kwasy tłuszczowe wielonienasycone),
– węglowodany (cukry, alkohole wielowodorotlenowe, skrobia),
– sól,
– błonnik,
– białko,
– każda z witamin lub każdy ze składników mineralnych wymienionych w pkt 1 części A załącznika XIII i obecnych w znaczących ilościach zgodnie z określeniem w pkt 2 części A załącznika XIII”.
[8] Rozporządzenie Komisji (UE) nr 432/2012 z dnia 16 maja 2012 r. ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci Tekst mający znaczenie dla EOG.
[9] Zgodnie z art. 12 rozporządzenia nr 1924/2006.
Monika Łazarowicz – Szoszuk, aplikantka adwokacka
Roksana Strubel, adwokatka