W ostatnich latach zauważalna jest tendencja polegająca na przedstawianiu konsumentowi w ramach oznakowania i reklamy środków spożywczych co raz większej ilości komunikatów odnoszących się do ich prośrodowiskowych właściwości.
Ww. komunikaty stanowią tzw. oświadczenia środowiskowe.
Bardzo często oświadczenia środowiskowe stosowane w reklamie i oznakowaniu żywności mają charakter niezrozumiały i nie są poparte żadnymi danymi potwierdzającymi prezentowane twierdzenie. Sprawiają wrażenie, że są bardziej przyjazne dla środowiska niż w rzeczywistości. Taką komunikację oraz działania w zakresie strategii marketingowej nazywamy potocznie greenwashingiem.
Brak jest zharmonizowanych przepisów na poziomie Unii Europejskiej regulujących komunikaty dotyczące środowiska. Obecnie ich prawidłowość ocenić można są pod kątem prowadzenia przez przedsiębiorcę odpowiedzialnego za oznakowanie produktu działań wprowadzających w błąd z art. 6 dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych[1] (art. 5 ustawy o nieuczciwych praktykach rynkowych)[2] oraz wprowadzania konsumenta w błąd w rozumieniu przepisów prawa żywnościowego (art. 36 w zw. z art. 7 rozporządzenia nr 1169/2011).
Sytuacja prawna oświadczeń środowiskowych zmieni się radyklanie po wejściu w życie i transpozycji dyrektywy nr 2024/825[3] do polskiego porządku prawnego. Państwa członkowskie mają czas do 27 marca 2026 r. na przyjęcie ww. przepisów, a od 27 września 2026 r. obowiązywać będzie ich stosowania.[4]
Przykładowe projektowane zmiany dotyczące komunikacji środowiskowej przewidziane w dyrektywie nr 2024/825:
- Wprowadzenie zakazu umieszczania oznakowania zrównoważonego rozwoju, które nie zostało oparte na systemie certyfikacji;
- Wprowadzenie zakazu stosowania określeń związanych ze prośrodowiskowymi cechami całego produktu, podczas, gdy dotyczą tylko pewnego aspektu;
- Możliwość używania prośrodowiskowych twierdzeń, tylko jeśli będą się wiązać tym konkretne zobowiązania;
- Wprowadzenie zakazu twierdzenia, iż produkt ma neutralny ślad węglowy, gdy jest to uzasadnione kompensowaniem gazów cieplarnianych;
- Wprowadzenie zakazu używania ogólnych twierdzeń środowiskowych takich jak „przyjazny dla środowiska”, „zrównoważony”, „odpowiedzialny” etc.;
- Zakaz stosowania piktogramów np. zielonych listków, zielonej planety.
W fazie dyskusji nad projektem znajduje się drugi akt prawny – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie uzasadniania wyraźnych oświadczeń środowiskowych i informowania o nich (2023/0085) [5].
Ww. akt prawny, jeśli przyjęty zostanie w obecnym brzmieniu, wprowadzać będzie bardzo szczegółowe zasady dla uzasadniania oświadczeń środowiskowych, które tworzyć będą liczne nowe obowiązki dla przedsiębiorców oraz wymagać będą zupełnie nowych informacji i kompetencji pracowników przedsiębiorstw.
Z proponowanej obecnie treści art. 3 wynika m.in. bardzo rozbudowany obowiązek przedsiębiorców dotyczący przeprowadzenia szczegółowej oceny uzasadnienia oświadczenia środowiskowego, w ramach, której konieczne będzie m.in.:
- określenie czy oświadczenie dotyczy całego produktu, części produktu lub niektórych aspektów produktu, czy też całej działalności przedsiębiorcy lub określonej części lub aspektu tej działalności w zakresie istotnym dla tego oświadczenia;
- wykorzystanie jako jej podstawę powszechnie uznane dowodów naukowych,
- uwzględnienie dokładnych informacji oraz uwzględnienie odpowiednich norm międzynarodowych;
- wykazania, że wpływ na środowisko, aspekty środowiskowe lub efektywność środowiskowa, które są przedmiotem oświadczenia, mają istotne znaczenie z perspektywy cyklu życia;
- wykazanie, że oświadczenie nie jest równoważne wymogom nałożonym przepisami prawa na produkty w danej grupie produktów lub na przedsiębiorców w danym sektorze;
- podanie informacji na temat tego, czy produkt lub przedsiębiorca, który jest przedmiotem oświadczenia, osiąga znacząco lepsze wyniki w zakresie wpływu na środowisko, aspektów środowiskowych lub efektywności środowiskowej, które są przedmiotem oświadczenia, niż jest to przyjęte w powszechnej praktyce dotyczącej produktów w danej grupie produktów lub przedsiębiorców w danym sektorze;
- określenie czy poprawa wpływu na środowisko, aspektów środowiskowych lub efektywności środowiskowej, które są przedmiotem oświadczenia, powoduje znaczne szkody w odniesieniu do wpływu na środowisko w zakresie zmiany klimatu, zużycia zasobów i obiegu zamkniętego, zrównoważonego użytkowania i ochrony zasobów wodnych i morskich, zanieczyszczenia, bioróżnorodności, dobrostanu zwierząt i ekosystemów;
- oddzielenie wszelkich kompensacji emisji gazów cieplarnianych od emisji gazów cieplarnianych jako dodatkowe informacje na temat
- podanie informacji pierwotnie dostępnych dla przedsiębiorcy dotyczących wpływu na środowisko, aspektów środowiskowych lub efektywności środowiskowej, które są przedmiotem oświadczenia.
Mając na uwadze, że ww. zmiany mają dość radykalny charakter, warto zastanowić się nad podejmowaniem działań w kierunku jak najlepszego zapoznania się i zrozumienia nowych przepisów środowiskowych z wyprzedzeniem oraz stopniowe przygotowanie oznakowania produktów spełniającego wymogi w nich zawarte.
[1] Dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych”) (Tekst mający znaczenie dla EOG);
[2] Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. (Dz.U. 2007 nr 171 poz. 1206);
[3] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/825 z dnia 28 lutego 2024 r. w sprawie zmiany dyrektyw 2005/29/WE i 2011/83/UE w odniesieniu do wzmocnienia pozycji konsumentów w procesie transformacji ekologicznej poprzez lepszą ochronę przed nieuczciwymi praktykami oraz lepsze informowanie;
[4] Art. 4 ust. 1 dyrektywy nr 2024/825;
[5] Europejskiego i Rady w sprawie uzasadniania wyraźnych oświadczeń środowiskowych i informowania o nich (2023/0085): https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52023PC0166.
Monika Łazarowicz – Szoszuk, prawniczka, aplikantka adwokacka